مقدمه
در عصر جهانی‌شدن و افزایش ارتباطات بین‌المللی، دیپلماسی جوانان به عنوان یکی از ابزارهای نوین در عرصه‌ی سیاست و روابط بین‌الملل مطرح شده است. دیپلماسی جوانان به مجموعه‌ای از فعالیتها و برنامه‌هایی اطلاق می‌شود که با هدف مشارکت جوانان در فرآیندهای دیپلماتیک و بین‌المللی طراحی شده‌اند. این فعالیتها شامل تبادل دانشجو، برگزاری کارگاه‌های آموزشی، برنامه‌های فرهنگی، مشارکت در سازمانهای بین‌المللی و ایجاد شبکه‌های جوانان در سطح جهانی است. دیپلماسی جوانان به عنوان ابزاری برای تقویت ارتباطات بین‌المللی، تبادل فرهنگی و ایجاد درک متقابل میان ملت‌ها، به ویژه در میان نسل جوان، اهمیت فزاینده‌ای یافته است. جوانان به عنوان آینده‌سازان جامعه، نقش کلیدی در شکل‌دهی به روابط بین‌المللی و تحولات جهانی دارند. از این رو، سرمایه‌گذاری در دیپلماسی جوانان نه تنها به تقویت روابط بین‌المللی کمک می‌کند، بلکه به توسعه‌ی پایدار و ایجاد صلح و ثبات در سطح جهانی نیز یاری می‌رساند. از این رو مفهوم دیپلماسی جوانان به عنوان یکی از اشکال نوین دیپلماسی، به مشارکت فعال جوانان در فرآیندهای دیپلماتیک و بین‌المللی اشاره دارد. این مفهوم بر این ایده استوار است که جوانان به عنوان نمایندگان آینده‌ی جامعه، می‌توانند نقش مهمی در شکل‌دهی به روابط بین‌المللی و تحولات جهانی ایفا کنند. دیپلماسی جوانان شامل طیف گسترده‌ای از فعالیتها است که از تبادل دانشجو و برگزاری کارگاه‌های آموزشی تا مشارکت در سازمانهای بین‌المللی و ایجاد شبکه‌های جوانان در سطح جهانی را در بر می‌گیرد.
اهداف اصلی دیپلماسی جوانان عبارتند از:
تقویت ارتباطات بین‌المللی: دیپلماسیدیپلماسی جوانان به دنبال ایجاد و تقویت ارتباطات بین‌المللی میان جوانان کشورهای مختلف است. این ارتباطات می‌تواند به افزایش درک متقابل و کاهش تنش‌های بین‌المللی کمک کند. امروزه، با توجه به گسترش روزافزون فناوری، نقش جوانان با توجه به اینکه از طرفی با مجاری مختلف و آسوده‌تری به شبکه‌های دوستی در سطح جهان متصل می‌شوند و از طرف دیگر، از فناوریهای به روز و دانشهای نوین، اطلاع بیشتری دارند، نیازی اساسی برای حل مسائل بین اللمی ایفا بر عهده دارند. برای مثال، جوانان می‌توانند در حل بحران‌های بین‌المللی، پیشبرد اهداف توسعه‌ی پایدار و ایجاد صلح و ثبات در سطح جهانی نقش مهمی ایفا کنند.
تبادل فرهنگی: دیپلماسی جوانان به عنوان ابزاری برای تبادل فرهنگی میان ملت‌ها عمل می‌کند. از طریق برنامه‌های تبادل دانشجو و فرهنگی، جوانان می‌توانند با فرهنگ‌ها و ارزش‌های دیگر کشورها آشنا شوند و درک بهتری از تفاوت‌های فرهنگی پیدا کنند.
ایجاد شبکه‌های جوانان: دیپلماسی جوانان به دنبال ایجاد شبکه‌های جوانان در سطح جهانی است. این شبکه‌ها می‌توانند به عنوان بستری برای تبادل ایده‌ها، همکاریهای مشترک و مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار گیرند. این شبکه‌ها می‌توانند به افزایش همکاریهای بین‌المللی و ایجاد صلح و ثبات در سطح جهانی کمک کنند.
حمایت از توسعه‌ی پایدار: دیپلماسی جوانان به عنوان ابزاری برای حمایت از توسعه‌ی پایدار عمل می‌کند. جوانان به عنوان نمایندگان آینده‌ی جامعه، می‌توانند نقش مهمی در پیشبرد اهداف توسعه‌ی پایدار ایفا کنند. برای مثال، جوانان می‌توانند در پروژه‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی، کاهش فقر و افزایش دسترسی به آموزش و بهداشت مشارکت کنند.
مجامع و سازمانهای مهم بین‌المللی دیپلماسی جوانان
دیپلماسی جوانان به دنبال افزایش مشارکت جوانان در سازمانهای بین‌المللی است. این مشارکت می‌تواند به افزایش نقش جوانان در فرآیندهای تصمیم‌گیری بین‌المللی و شکل‌دهی به سیاست‌های جهانی کمک کند. برای مثال، جوانان می‌توانند در سازمان‌هایی مانند سازمان ملل متحد، یونسکو و سازمان جهانی بهداشت مشارکت کنند و در پیشبرد اهداف این سازمانها نقش مهمی ایفا کنند. این مسئله امروزه، به امری رایج تبدیل شده است. در واقع یکی از ابعاد مشارکت کشورها در فرایند توسعه همکاریهای بین‌المللی در جهان امروز بلا تردید مشارکت جوانان است. هر یک از سازمانها و مجامع بین‌المللی که به دنبال گسترش حوزه فعالیتها در بین کشورهای عضو آن است، دیپلماسی جوانان را موازی و در عین حال مکمل فعالیتها و رایزنیهای رسمی خود آغاز می‌کند. در ادامه به معرفی برخی از مهمترین مجامع بین المللی که دارای حوزه‌ای فعال در زمینه دیپلماسی جوانان هستند، می‌پردازیم:
- اتحادیه اروپا (EU)
اتحادیه اروپا یک سازمان اقتصادی و سیاسی است که پس از جنگ جهانی دوم با هدف ایجاد همگرایی اقتصادی، صلح پایدار و همکاری بین کشورهای اروپایی تأسیس شد. نخستین گام رسمی تشکیل اتحادیه اروپا، پیمان رم در سال ۱۹۵۷بود که به تأسیس جامعه اقتصادی اروپا (EEC) انجامید. در سال ۱۹۹۳، با اجرای پیمان ماستریخت، این جامعه به اتحادیه اروپا تبدیل شد و حوزه‌های همکاری فراتر از اقتصاد به سیاست، فرهنگ، آموزش و امنیت گسترش یافت. اتحادیه اروپا در حال حاضر دارای ۲۷ کشور عضو از جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و سوئد است. برخی کشورها مانند اوکراین، صربستان و ترکیه در صف انتظار برای عضویت قرار دارند. این اتحادیه تأثیر گسترده‌ای در تعیین سیاست‌های بین‌المللی، به‌ویژه در حوزه‌های تجاری، دیپلماسی و آموزش دارد و از مهمترین بازیگران ژئوپلیتیک جهان محسوب می‌شود.
برنامه‌های مرتبط با دیپلماسی جوانان
- برنامه‌های تبادل فرهنگی و آموزشی: برنامه اراسموس پلاس (Erasmus+) فرصت‌های آموزشی، کارآموزی و تبادل علمی را برای جوانان فراهم می‌کند.
دیپلماسی عمومی و سفیران جوان: برنامه‌هایی برای تربیت سفیران جوان اتحادیه اروپا اجرا می‌شود که آنها را به عنوان نمایندگان غیررسمی این اتحادیه در کشورهای مختلف به کار می‌گیرد.
توانمندسازی جوانان در سیاست‌گذاری: شست‌هایی مانند دیالوگ ساختاری جوانان (Structured Dialogue) به جوانان امکان می‌دهند در فرآیند تصمیم‌گیری‌های اتحادیه اروپا مشارکت داشته باشند.
2. گروه بریکس (BRICS)
گروه بریکس مجموعه‌ای از پنج اقتصاد نوظهور جهان است که با هدف تقویت همکاریهای اقتصادی و کاهش وابستگی به نهادهای مالی غربی شکل گرفته است. این گروه ابتدا در سال ۲۰۰۶ با عنوان “BRIC” و شامل برزیل، روسیه، هند و چین تشکیل شد. در سال ۲۰۱۰ با پیوستن آفریقای جنوبی به “BRICS” تغییر نام داد. هدف اصلی این گروه ایجاد یک نظم چندقطبی اقتصادی است که وابستگی کشورهای در حال توسعه به دلار آمریکا و نهادهای مالی غربی را کاهش دهد.
بریکس تاکنون معیار مشخصی برای عضویت ارائه نکرده است، اما ورود کشورهای جدید نیازمند اجماع اعضای فعلی است. در حال حاضر، برخی کشورها مانند ایران، عربستان سعودی و آرژانتین به عنوان نامزدهای پیوستن به بریکس مطرح شده‌اند.
برنامه‌های مرتبط با دیپلماسی جوانان
- برگزاری مجامع جوانان بریکس: نشست‌هایی ویژه برای جوانان برگزار می‌شود که شبکه‌سازی و ارتباطات بین آنها را تقویت می‌کند.
- حمایت از نوآوری و کارآفرینی جوانان: بریکس برنامه‌هایی را برای تقویت کارآفرینی جوانان در کشورهای عضو اجرا می‌کند.
- برنامه‌های تبادل علمی و فرهنگی: رنامه‌های تبادل دانشجویی و دانشگاهی میان کشورهای بریکس برقرار است. برای مثال هر ساله رویدادهای مختلف جوانان به نام BEE در کشورهای عضو برگزار می‌شود. در این رویدادها درباره ظرفیت هر یک از کشورها برای همکاریهای علمی و فرهنگی بیشتر بحث و تبادل نظر صورت می‌گیرد.
3. نمونه‌های مجامع بین‌المللی در آموزش جهانی
در ذیل مواردی ذکر شده اند که گستره آنها، صرفا در محدوده کشورهای عضو خلاصه نمی‌شود، بلکه برنامه‌هایی را شامل می‌شود که در سطح بین المللی دیپلماسی جوانان را پیش می‌برد. لذا، برنامه‌های بین‌المللی اصلی، به شرح زیر است.
برنامه‌های آموزشی سازمان ملل متحد
سازمان ملل متحد از طریق نهادهای تخصصی خود همچون یونسکو (UNESCO) و یونیسف (UNICEF)، برنامه‌های مختلفی را برای توسعه آموزش جوانان اجرا می‌کند. سازمان ملل از زمان تأسیس خود در سال ۱۹۴۵ همواره نقش کلیدی در ایجاد چارچوب‌های آموزشی بین‌المللی ایفا کرده است.
- طرح آموزش برای توسعه پایدار (ESD): آموزش مفاهیم زیست‌محیطی و توسعه پایدار برای نسل جوان.
- برنامه جوایز جوانان یونسکو: حمایت از نوآوری و کارآفرینی در حوزه آموزش و علوم.
- مدارس همیار یونسکو: شبکه‌ای از مدارس بین‌المللی که برنامه‌های آموزشی مشترک برگزار می‌کنند.
نقش اتحادیه اروپا در آموزش بین‌المللی
اتحادیه اروپا یکی از فعال‌ترین نهادهای جهانی در زمینه آموزش و تبادل دانشجویی است. اراسموس پلاس (Erasmus+) به عنوان یکی از مهمترین برنامه‌های آموزشی بین‌المللی اتحادیه، سالانه هزاران دانشجو را برای تحصیل در کشورهای اروپایی حمایت می‌کند.
- بودجه برنامه اراسموس: اتحادیه اروپا برای این برنامه بیش از ۲۶ میلیارد یورو اختصاص داده است.
- تبادل دانشگاهی: بیش از ۴ میلیون دانشجو از کشورهای مختلف در این برنامه شرکت کرده‌اند.
گروه بریکس و آموزش جهانی
کشورهای بریکس نیز در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به آموزش بین‌المللی داشته‌اند. دانشگاه‌های برجسته این گروه مانند دانشگاه پکن، دانشگاه مسکو، دانشگاه سائوپائولو، دانشگاه دهلی و دانشگاه کیپ‌تاون همکاریهای گسترده‌ای در زمینه پژوهش‌های علمی، تبادل استاد و دانشجو و برنامه‌های مشترک آموزشی دارند.
- برنامه بورس تحصیلی بریکس: ارائه کمک‌های مالی برای دانشجویان کشورهای عضو جهت تحصیل در دانشگاه‌های بریکس.
- همکاریهای علمی: ایجاد پروژه‌های تحقیقاتی مشترک بین کشورهای عضو.
نتیجه‌گیری
دیپلماسی جوانان در مجامع بین‌المللی نه‌تنها شامل مباحث سیاسی و اقتصادی است، بلکه در حوزه آموزش و توسعه علمی نیز نقشی حیاتی دارد. سازمان ملل، اتحادیه اروپا، گروه بریکس و سازمان همکاری اسلامی هر یک از طریق برنامه‌های آموزشی، تبادل دانشجویی و حمایت از پژوهش‌های علمی، نقش مهمی در ارتقای سطح آموزش جهانی ایفا می‌کنند. توسعه دیپلماسی جوانان در حوزه آموزش جهانی می‌تواند مسیر آینده جهان را به سمت همگرایی، صلح و پیشرفت علمی هدایت کند. بنابر این کشورهای در حال توسعه‌ای مانند ایران، برای اینکه بتوانند از ظرفیتهای مجامع بین‌المللی بهره ببرند، ضرورت دارند که نقش دیپلماسی جوانان را در توازی و تکمیل این برنامه‌ها جدی بگیرند. مواهب این مشارکت در حوزه‌های تبادل فرهنگی، آموزشی، اقتصادی، تجاری و … نصیب کشورها خواهد شد.